Người Mạ là một trong những tộc người đầu tiên cư trú ở Đồng Nai. Đời sống văn hóa của người Mạ rất phong phú và đặc sắc. Từ những kinh nghiệm được truyền lại, người Mạ biết dệt vải, làm thổ cẩm. Những tấm thổ cẩm của người Mạ được kết tinh bởi nghệ thuật tạo hình và màu sắc bắt mắt, làm nên những bộ trang phục tiện lợi, đẹp đặc sắc.
Trang phục truyền thống của người Mạ khá đơn giản. Đàn ông Mạ đóng khố, ở trần. Phụ nữ Mạ mặc váy, ở trần. Một số tư liệu cho rằng, áo của người Mạ trước đây được làm từ vỏ của các loại cây rừng. Sau này, khi biết dệt thổ cẩm, người Mạ dệt và may áo cho cả nam giới và nữ giới. Trong những nguồn tư liệu của các nhà nghiên cứu Pháp, đặc biệt những hình ảnh tư liệu chụp những thập niên đầu thế kỷ XX, cho thấy, người Mạ còn ở trần trong lúc đi nương rẫy hay ở nhà. Khi trời lạnh, họ mới mặc áo hay khoác thêm lên người một tấm chăn.
Trang phục nam giới: Theo quan niệm của người Mạ, trang phục không chỉ để che thân mà còn giúp người đàn ông đẹp hơn. Từ thời xa xưa, người Mạ đã biết lấy vỏ cây để làm những chiếc áo đơn giản, gọi là áo vỏ cây. Họ chọn những loại vở cây rừng lành tính, không độc, có diện tích vừa phải, vạt đem đập dập và phơi khô. Sau đó, kết lại bàng các sợi dây nối các miếng vỏ cây lại. Áo vỏ cây thường gồm hai mảnh. Phía trên khoét một lỗ trống đề chui đầu. Phần thân áo có thể để rời hai vạt trước sau hoặc cũng có thể lấy dây nối kết hai bên hông, chỉ chừa phần trống sát vai để đưa hay tay ra ngoài.
Lúc lên dãy hay ở nhà nam giới người Mạ thường đóng khố. Tùy theo độ tuổi và thân hình mà nam giới Mạ có những chiếc khố được dệt phù hợp. Khố là một mảnh vải tam giác hẹp, dài được quấn quanh hạ bộ, qua đũng và bỏ thong trên đùi thành hai vạt. Có hai dạng khố: Khố đơn giản thường có màu chàm đen, không có hoa văn sặc sỡ. Loại khố sang trọng có đính hạt cườm, tua riềm dài trang trí ở hai đầu vạt.
Sau khi biết dệt thổ cẩm, nam giới Mạ cũng mặc áo nhiều hơn. Áo của người Mạ được dệt từ sợi, may từ hai miếng vải dệt. Trên áo có nhiều hoa văn. Phần trên khoét cổ tròn. Nhìn tổng thể, áo có hình chữ nhật, màu trắng chủ đạo. Áo được xẻ tà và thường vạt sau dài hơn vạt trước. Biên áo vạt sau thường có các tua riềm trang trí. Trên thân áo theo từng khu thân ngang được tạo nhiều hình ảnh hoa văn. Áo có các loại: dài tay, ngắn tay nhưng phổ biến nhất là áo không có tay.
Ngoài những bộ trang phục đẹp mắt ra, nam giới Mạ còn sử dụng nhiều trang sức để tôn lên vẻ đẹp của ngoại hình. Đàn ông Mạ sử dụng một số đồ trang sức truyền thống như: vòng đeo cổ, vòng đeo tay, dây quấn đầu, hoa tai (ngà voi hay ống tre). Vòng đeo cổ, vòng đeo tay thường được làm bằng chất liệu đồng, nhôm hay bạc, hình ống đặc, thường tròn, trơn và không khắc hoa văn. Dây quấn đầu được dệt từ sợi với bề ngang có kích thước nhỏ và chiều dài từ 4 tấc trở lên. Trên dây quấn thường thể hiện mô típ hoa văn hình học nối tiếp nhau.
Trang phục nữ giới:Phụ nữ Mạ trước đây mặc váy che phần thắt lưng trở xuống. Từ thắt lưng trở lên để trần. Sau này, phụ nữ Mạ thường mặc váy quấn và áo thổ cẩm tự đồng bào dệt lấy.
Áo thổ cẩm được dệt từ sợi và được may lại từ hai tấm vải dệt. Áo nữ thường được may từ hai tấm thố cẩm. Phần trên khoét cổ tròn hoặc hình bầu dục. Thường áo nữ mặc vừa sát thân, dài tới thắt lưng, được xẻ tà, vạt trước và sau áo bằng nhau. Biên áo có các tua riềm trang trí. Màu chủ đạo của áo là màu trắng. Nhìn tổng thể, áo có dạng hình chữ nhật. Trên thân áo tùy theo những khu thân ngang mà tạo những mô típ hoa văn. Hai màu đỏ, xanh chủ đạo trong việc tạo hoa văn và các dải băng trong bố cục trang trí áo. Áo của nữ giới Mạ có các loại như dài tay, ngắn tay nhưng phổ biến nhất là áo không dài tay.Ngoài những chiếc áo với nhiều màu sắc khác nhau, người Mạ còn dệt những chiếc váy rất đẹp. Váy là tấm vải dệt khá rộng dùng đế choàng quấn che phần thân từ thắt lưng trở xuống. Chiều dài của thân váy phủ từ thắt lưng xuống đến mắt cá chân. Chiều ngang của váy khoảng 1 mét. Khi quấn ngang thân, phần vải dư được vắt sang bên sườn hay chồng lên phần đầu tấm vải một cách khéo léo. Trên tấm váy thể hiện nhiều hình thức trang trí hoa văn. Màu chủ đạo của váy là màu chàm, bên cạnh đó có các phần mảng sọc hoa văn dài màu xanh, đỏ, vàng, trắng. Những tấm váy truyền thống đặc sắc của những phụ nữ Mạ lớn tuổi trước năm 1945 thường có trang trí các viền tua len đỏ và các đồng tiền bằng chất liệu bạc, vòng khoen bạc màu sáng hay một số lục lạc. Khi mặc tấm váy được trang trí như trên, phần đầu nối hai đầu tấm váy tạo nên một dải kéo thả theo phần thân người từ thắt lưng đầy màu sắc, tạo thêm vẻ đẹp cho người mặc.
Hiện nay, những trang phục truyền thống thường được người Mạ sử dụng trong các lễ tiết gia đình hay ngày hội chungcủa cộng đồng. Khố của nam giới thường được mặc trong những hoạt động mang tính chất trình diễn, chủ yếu trong các dịp lễ hội. Áo của đàn ông hay phụ nữ với các loại hoa văn truyền thống thường được người lớn tuổi sử dụng nhưng không thường xuyên. Một số phụ nữ lớn tuổi còn sử dụng váy thổ cẩm bản thân tự dệt lấy. Nhiều phụ nữ Mạ sử dụng váy bằng chất liệu vải hiện bày bán khá phổ biến trên thị trường. Để làm cho bản thân có sức hấp dẫn, đẹp hơn lên, phụ nữ Mạ hay dùng những đồ trang sức như: vòng đeo tay, vòng đeo chân, vòng đeo cổ, dây quấn đầu, khăn quấn đầu, dây thắt lưng, ngà voi. Những loại trang sức trên cũng được nam giới Mạ sử dụng nhưng khác nhau ở chỗ cách trang sửc thế nào. Nữ giới Mạ thường dùng vòng đeo tay bằng nhôm hay bạc, thiếc trong khi nam giới thường chọn chất liệu bằng đồng. Những chiếc vòng này màu bạc, sáng trắng sẽ nổi bật lên trên làn da. Phụ nữ Mạ lớn tuổi thường sử dụng vòng đeo cổ nhưng thiếu nữ thì thấy ít sử dụng. Trên cổ của phụ nữ Mạ, vòng đeo cổ bằng kim loại chỉ chiếm số lượng ít từ một đến hai chiếc (trong khi phụ nữ người S’tiêng thường đeo nhiều hơn). Đặc biệt, nữ giới Mạ hay sử dụng những chuỗi hạt cườm nhiều màu sắc đeo trên cổ và để trễ dài qua phần ngực của mình. Như vậy, trong tấm thân để trần phía trên, những đồ trang sức sẽ thu hút và làm nổi bật vẻ đẹp, tràn đầy sức sống của những cô gái Mạ. Một số vòng hạt chuỗi thậm chí được gán thêm những đồng bạc trắng hay các khoen vòngbằng kim loại. Dây quấn đầu, dây thắt lưng được dệt từ thổ cẩm và được trang trí các mô típ hoa văn sặc sỡ chủ yếu từ màu đỏ, vàng và được thiếu nữ Mạ hay sử dụng. Khăn quấn đầu được dệt từ thổ cẩm, nhiều hoa văn, các biên khăn có những riềm tua trang trí và thường được những người phụ nữ Mạ lớn tuổi sử dụng.
Trải qua quá trình giao lưu, tiếp xúc với người Kinh và các tộc người khác, việc sử dụng trang phục truyền thống của người Mạ có những biến đổi lớn. Người Mạ sử dụng khá phổ biến những loại trang phục của người Việt do sự giản tiện, thuận lợi trong sinh hoạt và có tính thẩm mỹ cao trong cuộc sống hiện tại. Hiện nay, một số trang phục nữ giới của người Chăm được người Mạ sử dụng như chiếc khăn trùm đầu hay áo và váy. Các loại khăn, áo, váy của người Chăm có lẽ thích hợp với thị hiếu thẩm mỹ của người Mạ với tính chất màu khá sặc sỡ. Loại trang phục này do những một số người Kinh mang đến trao đổi, buôn bán trực tiếp ở các buôn người Mạ sinh sống.
Đào Thanh